Sarvatodradra Mandal : the art, hindu dharm, speciality, The composition of Sarvatobhadra Mandal is amazing! Hindu dharma
Contents
મંડળ: તેનું સ્વરૂપ, હિન્દુમાં મહત્વ, વિદેશીઓનું આકર્ષણ, સર્વતોભદ્રમંડળના લક્ષણો, સ્થાપિત દેવતાઓ અને એનાથી થતાં લાભ…
એક સમાચાર…
હમણાં એક સમાચાર સાંભળ્યા કે હેલવુડ પાર્ક ટ્રાયેન્ગલમાં સર્જન પાછળનો કલાકાર યોર્કશાયર સ્થિત જેમ્સ બ્રન્ટ છે, જે જંગલો, ઉદ્યાનો અને દરિયાકિનારા પર જોવા મળતી કુદરતી સામગ્રીનો ઉપયોગ કરીને વિસ્તરેલ આર્ટવર્ક બનાવવા માટે જાણીતા છે જેને તે સુકાઈ જાય તે પહેલા દસ્તાવેજ કરવા માટે ફોટોગ્રાફ કરે છે.
લીવરપૂલના રહેવાસીઓ કલાકાર જેમ્સ બ્રન્ટ દ્વારા પાંદડા અને પથ્થરો જેવી સામગ્રી વડે બનાવેલ દોઢ ફૂટબોલના મેદાનના કદના મંડળ પર વિશ્વ આશ્ચર્યચકિત થઈ રહ્યું છે!
કલા સ્વરૂપ…
મંડલ પેટર્ન એ રૂપરેખા છે જે સદીઓ જૂની છે અને તેનો ઉપયોગ બ્રહ્માંડને દર્શાવવા માટે થાય છે. તેઓ વિશ્વભરના કલાકારો દ્વારા સ્વીકારવામાં આવ્યા છે, જેમાંના દરેકે આ ડિઝાઇનમાં પોતપોતાનું અર્થઘટન ઉમેર્યું છે.
સંસ્કૃતમાં “વર્તુળ” અથવા “કેન્દ્ર” નો શાબ્દિક અર્થ થાય છે, મંડલને ભૌમિતિક રૂપરેખાંકન દ્વારા વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવે છે જે સામાન્ય રીતે ગોળાકાર આકારને અમુક સ્વરૂપમાં સમાવિષ્ટ કરે છે. જ્યારે તે ચોરસના આકારમાં પણ બનાવી શકાય છે.
Sarvatodradra Mandal : the art, hindu dharm, speciality, The composition of Sarvatobhadra Mandal is amazing!
આકૃતીની સંરચના હિન્દુ ધર્મ પ્રમાણે…
સૌ પ્રથમ, વર્તુળની રચના માટે ચોરસ આકૃતિ બનાવવામાં આવે છે. આ ચોરસ રેખામાં, દક્ષિણથી ઉત્તર અને પશ્ચિમથી પૂર્વ તરફ સમાન રીતે બે રેખાઓ દોરવામાં આવે છે. આમ સર્વતોભદ્ર વિભાગમાં 19 ઊભી અને 19 આડી રેખાઓ મળીને કુલ 324 ચોરસ બને છે. 12 ખાંડેન્દુ (સફેદ), 20 કૃષ્ણ સાંકળ (કાળી), 88 વલ્લી (લીલી), 72 ભદ્ર (લાલ), 96 વાપી (સફેદ), 20 પરિઘ (પીળો) અને 16 મધ્યમ (લાલ) કૌંસ છે. આ કૌંસમાં ઈન્દ્ર, માતા શક્તિઓ અને અરુંધતીની સાથે સપ્તર્ષિ વગેરેની સ્થાપના અને પૂજા કરવામાં આવે છે. ભદ્ર મંડળની બહાર ત્રણ પરિઘ છે જેમાં સફેદ રંગ સપ્તગુણનું પ્રતીક છે, લાલ રંગ રજો ગુણનું અને કાળો રંગ તમો ગુણનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, જે ભગવાનની પ્રસન્નતા માટે બનાવવામાં આવ્યા છે.
Sarvatodradra Mandal : the art, hindu dharm, speciality, The composition of Sarvatobhadra Mandal is amazing!
મંડલનું મૂળ અને વિસ્તરણ…
મંડલનું મૂળ હિંદુ અને બૌદ્ધ ધર્મમાં છે. મંડળનું વર્ણન સૌપ્રથમ વેદોમાં જોવા મળ્યું હતું. અને સિલ્ક રોડ પર મુસાફરી કરતા બૌદ્ધ મિશનરીઓ તેને ભારતની બહારના પ્રદેશોમાં લઈ ગયા હોવાનું માનવામાં આવે છે. છઠ્ઠી સદી સુધીમાં, મંડળ આકૃતિઓ અને પૂજાવિધી સ્વરૂપો બદલી અને ચીન, કોરિયા, જાપાન, ઇન્ડોનેશિયા અને તિબેટમાં પહોચી હતી. અલગથી, મૂળ અમેરિકન લોકોએ મંડલનો ઉપયોગ દેવતા અથવા બ્રહ્માંડના પ્રતિનિધિત્વ તરીકે અને આધ્યાત્મિક સ્વરૂપ તરીકે કર્યો હોવાનું માનવામાં આવે છે.
Sarvatodradra Mandal : the art, hindu dharm, speciality, The composition of Sarvatobhadra Mandal is amazing!
તેનો અર્થ…
એવું માનવામાં આવે છે કે મંડલામાં પ્રવેશ કરીને અને તેના કેન્દ્ર તરફ આગળ વધવાથી, વ્યક્તિ બ્રહ્માંડના પરિવર્તનની અને દુઃખની લાગણીઓમાંથી આનંદની લાગણી તરફ આગળ વધવાની વૈશ્વિક પ્રક્રિયાનો અનુભવ કરે છે.
હિંદુ દાર્શનિક પ્રણાલીઓમાં, મંડલ અથવા યંત્ર સામાન્ય રીતે તેના કેન્દ્રમાં વર્તુળ સાથે ચોરસના આકારમાં હોય છે.
હિન્દુ ધર્મમાં આવતા સર્વતોભદ્ર મંડળ….
સર્વતોભદ્ર મંડળને શુભ અને પરોપકારી માનવામાં આવે છે. સર્વતોભદ્ર મંડળનો ઉપયોગ યજ્ઞ, યાગાદિક, દેવ પ્રતિષ્ઠા, માંગલિક પૂજા ઉત્સવ, ધાર્મિક વિધિઓ વગેરે જેવી વિવિધ દેવતા પ્રવૃત્તિઓમાં થાય છે. ગણેશ, અંબિકા, કલશ, માતૃકા, વાસ્તુ મંડળ, યોગિની, ક્ષેત્રપાલ, નવગ્રહ મંડળ, વરુણ મંડળ વગેરેની સાથે સર્વતોભદ્ર મંડળની મધ્યમાં મુખ્ય દેવતાની સ્થાપના અને અભિષેક કરવાનો અને વિવિધ પૂજા ઉપાયોથી તેમની પૂજા કરવાનો નિયમ ધાર્મિક ગ્રંથોમાં ઉપલબ્ધ છે. સર્વતોભદ્ર મંડળના સામાન્ય રીતે અનેક અર્થ થાય છે. શુભ અને કલ્યાણકારી સર્વતોભદ્ર મંડળ અને ચક્રની ચારે બાજુએ ‘ભદ્ર’ નામના કૌંસનો સમૂહ છે જે સર્વતોભદ્ર મંડળ અથવા ચક્ર તરીકે ઓળખાય છે. આ મંડલામાં દરેક દિશામાં બે ભદ્ર બનાવવામાં આવ્યા છે, આમ આ શુભ દેવતા તેનું નામ સંપૂર્ણ રીતે સાર્થક કરે છે.
બૌદ્ધ મંડલ…
પરંપરાગત બૌદ્ધ મંડલ એ એક ગોળાકાર ચિત્ર છે જે તેના સર્જકને તેમના સાચા સ્વને શોધવામાં મદદ કરવા માટે છે.
મંડલામાં સમાવિષ્ટ વિવિધ ઘટકો છે, જેમાંના દરેકનો પોતાનો અર્થ છે. દાખલા તરીકે, ચક્રના આઠ સ્પોક્સ (ધર્મચક્ર) બૌદ્ધ ધર્મના આઠ ગણા માર્ગનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે જે જન્મ અને મૃત્યુના ચક્રમાંથી મુક્તિ લાવે છે. કમળનું ફૂલ સંતુલન દર્શાવે છે અને સૂર્ય બ્રહ્માંડનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. ઉપર તરફ, ત્રિકોણ ક્રિયા અને ઊર્જાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, અને નીચેનો સામનો કરીને, તેઓ સર્જનાત્મકતા અને જ્ઞાનનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. Sarvatodradra Mandal : the art, hindu dharm, speciality, The composition of Sarvatobhadra Mandal is amazing!
સર્વતોભદ્રમંડળના દેવતાઓ….
સર્વતોભદ્રમંડળના 324 કૌંસમાં નીચેના 57 દેવતાઓ સ્થાપિત છે:
1. બ્રહ્મા
2. સોમ
3. ઈશાન
4. ઇન્દ્ર
5. અગ્નિ
6. યમ
7. નિર્રિતિ
8. વરુણ
9. હવા
10. અષ્ટવસુ
11. રુદ્ર
12. બારમો સૂર્ય
13. અશ્રાવ્ય
14. સપત્રિકા-વિશ્વદેવ
15. સાત યક્ષ- મણિભદ્ર, સિદ્ધાર્થ, સૂર્યતેજા, સુમના, નંદન, મણિમંત અને ચંદ્રપ્રભા. આ બધા દેવતાઓ યજમાનનું કલ્યાણ કરાવે છે એમ કહેવાય છે.
16. અષ્ટકુલનાગ
17. ગંધર્વપ્સર – ગાંધર્વ અને અપ્સરા દેવતાની એક જાતિનું નામ ગાંધર્વ છે. દક્ષ સુત પ્રધાને પ્રજાપતિ કશ્યપ દ્વારા નીચેના દસ દેવતાઓ ગાંધર્વોની રચના કરી હતી – સિદ્ધ, પૂર્ણ, બારહી, પૂર્ણાયુ, બ્રહ્મચારી, રતિગુણ, સુપર્ણ, વિશ્વવાસુ, ભાનુ અને સુચંદ્ર. અપ્સરાઓ- સમુદ્ર મંથન પ્રસંગે કેટલીક અપ્સરાઓ પાણીમાંથી બહાર આવી હતી. તેમની ઉત્પત્તિ પાણીમાંથી થઈ હોવાથી તેમને અપ્સરાઓ કહેવામાં આવે છે અને કેટલીક અપ્સરાઓ કશ્યપ પ્રજાપતિની પત્ની પ્રદામાંથી જન્મી છે. અલંબુષા, મિશ્રકેશી, વિદ્યુતપર્ણા, તિલોત્તમા, અરુણા, રક્ષિતા, રંભા, મનોરમા, કેશિની, સુબાહુ, સૂરતા, સૂરજા અને સુપ્રિયા છે.
18. સ્કંદ
19. નંદી
20 શણ
21. મહાકાલ – તે મહાકાલેશ્વર જ્યોતિર્લિંગના રૂપમાં સ્વયં અવતાર છે, જે તમામ દેવતાઓમાં શ્રેષ્ઠ છે.
22. દક્ષદી સપ્તગણ – ભગવાન શંકરના મુખ્ય ગણ કીર્તિમુખ, શ્રૃંગી, ભૃંગી, રીતિ, બાણ અને ચંડીશ છે.
23. દુર્ગા
24. વિષ્ણુ
25. સ્વધા
26. મૃત્યુ રોગ
27. ગણપતિ
28. એપી
29. મરુદગાન
30 પૃથ્વી
31. ગંગાદી નંદી- યજ્ઞ યાગાદિક કર્મમાં ભગવાનના કાર્યોને પ્રાપ્ત કરવાની ક્ષમતા મેળવવા માટે ગંગાદી નદીઓને પવિત્રતા અને શુદ્ધતા માટે આહવાન કરવામાં આવે છે. સપ્ત ગંગામાં મુખ્ય છે- ગંગા, યમુના, ગોદાવરી, સરસ્વતી, નર્મદા, સિંધુ અને કાવેરી.
32. સપ્તસાગર
33. મેરુ
34. મેસ
35. ત્રિશૂળ
36. થંડરબોલ્ટ
37. શક્તિ
38. સજા
39. ખડગા
40. લૂપ
41. અંકુશ
42. ગૌતમ
43. ભારદ્વાજ
44. વિશ્વામિત્ર
45. કશ્યપ
46. જમદગ્નિ
47. વસિષ્ઠ
48. અત્રિ – આ સાત ઋષિ છે. માતૃકોની જેમ આ ઋષિઓની પણ ભદ્રમંડળમાં પૂજા થાય છે.
49. અરુંધતી- મહાશક્તિ અરુંધતી, સૌમ્ય સ્વરૂપ હોવાથી, વંદિયા છે. અગાઉ તે બ્રહ્માની માનસ પુત્રી હતી. સોળ સંસ્કારમાં મુખ્ય લગ્ન પ્રસંગે કન્યાઓને તેમના દર્શન કરાવવામાં આવે છે.
50. આંદ્રી
51. કૌમાર્ય
52. બ્રાહ્મી
53. વારાહી
54. ચામુંડા
55. વૈષ્ણવી
56. મહેશ્વરી અને
57. વૈનાયકી – દેવસ્થાન, યજ્ઞ ભાગની રક્ષા માટે આઠ માતૃકાઓ પ્રગટ થયા. આ માતાઓને ભદ્ર મંડળ પરિઘમાં સ્થાપિત કરવાનો કાયદો છે.
આ રીતે જ્યારે ઘરે કે દેવસ્થાનમાં જ્યારે ઓની આકૃતિઓનું સ્થાપન કરવામાં આવે ત્યારે તેને સર્વતોભદ્રમંડળ કહેવાય છે.
સર્વતોભદ્રમંડળ યંત્ર અલગ વસ્તુ છે. એ ધાતુની પ્લેટ પર છાપેલું – આકૃતિ બનાવીને તૈયાર કરવામાં આવે છે. Sarvatodradra Mandal : the art, hindu dharm, speciality, The composition of Sarvatobhadra Mandal is amazing!
બંનેના ફાયદા…
યજ્ઞ, પ્રસંગે સર્વતોભદ્રમંડળના સ્થાપન કરવાથી ઉપરોક્ત તમામ દેવોનો સ્વીકાર અને પૂજન કરવાનું ફળ મળે છે. જે સુખ સંપત્તિ આપનારું છે.
સર્વતોભદ્રમંડળના યંત્ર વિશેષ પૂજા માટે અને વિશેષ ફળની પ્રાપ્તિ માટે તેની વિવિધ પૂજા કરવામાં આવે છે. એવી માન્યતા છે કે તો આરોગ્ય અને ધનવૈભવ આપે છે.
તંત્રશાસ્ત્ર સાથે જોડાણ વિશે હવે પછી આગળના અંકમાં જોઈશું…
Sarvatodradra Mandal : the art, hindu dharm, speciality, The composition of Sarvatobhadra Mandal is amazing!
#SarvatodradraMandal #theart #hindudharm, #speciality, #Thecomposition #Sarvatobhadra #Mandal is #amazing!
