RSS Rastriya Swayamsevak Sangh Organization Activities History Leader
Contents
RSS : એક વિહંગાવલોકન, જે જાણવું જરૂરી છે…
RSS Rastriya Swayamsevak Sangh Organization Activities History Leader
બહુ લાંબી પણ ખૂબ રસપ્રદ કથા છે. અરે! કથા શા માટે એક ગૌરવપૂર્ણ ઇતિહાસ છે. જેના વિશે કંઈ નહિ તો સામાન્ય રીતે જાણવું તો જોઈએ જ ..
રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)
ભારતના ઇતિહાસમાં એક અનોખી ઘટના રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)નો જન્મ અને અવિરત વિકાસ છે. સંઘનું ક્ષેત્ર માત્ર ભારતની અંદર જ નહીં, વિદેશમાં પણ છે. સંઘ પ્રેરિત સંસ્થાઓ અને ચળવળો આજે સામાજિક, સાંસ્કૃતિક, શૈક્ષણિક, શ્રમ, વિકાસલક્ષી, રાજકીય અને રાષ્ટ્રવાદી પ્રયાસોના અન્ય ક્ષેત્રોમાં મજબૂત છે. RSS Rastriya Swayamsevak Sangh Organization Activities History Leader
RSS કહે છે કે…
આપણી રાજનીતિને કનડતી મોટાભાગની સમસ્યાઓના મૂળમાં આદર્શવાદની ગેરહાજરી રહી છે. આવા વાતાવરણની વચ્ચે, સંઘ તમામ નાગરિકોમાં અને જીવનની તમામ પ્રવૃત્તિઓમાં દેશભક્તિનો સંચાર કરવાની પ્રાથમિકતામાં માને છે.
RSS ની સ્થાપના…
સ્વતંત્રતાની ભાવનાને પ્રજ્વલિત રાખવી અને રાષ્ટ્રના સાંસ્કૃતિક મૂળને મજબૂત કરવા માટે ડૉ. હેડગેવાર દ્વારા રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના રૂપમાં 27મી સપ્ટેમ્બર, 1925ના વિજયાદશમીના દિવસે નાગપુર ખાતે સ્થાપના કરી હતી. RSS Rastriya Swayamsevak Sangh Organization Activities History Leader
સ્થાપક – ડો. કેશવ બલીરામ હેડગેવાર…
કેશવ બલિરામ હેડગેવારનો જન્મ વર્ષ પ્રતિપદા, હિંદુ નવા વર્ષના દિવસે, 1લી એપ્રિલ 1889 ના રોજ નાગપુર ખાતે થયો હતો.
1908 માં, ‘વંદે માતરમ’ ના નારા બોલવા અને વિદ્યાર્થીઓનું નેતૃત્વ કરવા બદલ તેમને શાળામાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યા હતા.
1913માં દામોદર નદીમાં પૂર આવ્યું ત્યારે તેઓ રાહત ટીમમાં જોડાવા દોડી ગયા.
નાગપુરમાં ડોકટરી કરી. ઘરની ગરીબાઈ દૂર કરવા માટે.
1920 ના દાયકાની શરૂઆત સુધી કોંગ્રેસ અને હિન્દુ મહાસભામાં જવાબદાર હોદ્દા પર કામ કર્યું.
21મી જૂન 1940ના રોજ – 51 વર્ષની ઉંમરે માંદગીમાં મૃત્યુ પામ્યા.
બીજા સર-સંઘચાલક શ્રી ગુરુજી…
તેમનું પૂરું નામ – માધવ સદાશિવ ગોલવલકર હતું.
1940 થી 1945 સુધી તેઓ તેમણે આખું વર્ષ તેમના અથાક ચળવળ સાથે દરેક પ્રાંતમાં સ્વયંસેવકોને મળ્યા, તેમને વધુ સમય અને શક્તિ આપવા માટે પ્રેરણા આપી, આસામ અને કેરળના દૂર-દૂરના સ્થળો સુધી પણ સંઘનો ઝડપથી વિકાસ થયો.
તેમણે પોતાના આદર્શ દ્વારા સંઘને સમયબદ્ધ અને આયોજનબધ્ધ કર્યો.
તેમના પ્રેરકબળ દ્વારા અને જનસંપર્કની યોજનાથી ABVP BMS, BJS અને BKVA જેવા અનેક સંગઠનો સંઘની મુખ્ય શાખા નીચે કાર્યરત બન્યા.
આ દરમિયાન, ગાંધીજીની હત્યા પછી, સંઘ પર આરોપો લાગ્યા અને તેને બેન કરવામાં આવ્યું. આ એક સ્વતંત્ર સ્ટોરી છે એ ફરી ક્યારેક અત્યારે તો મુદ્દાવાર જોઈએ કે RSS ની અત્યાર સુધીની યાત્રા શું છે.
RSS ની યાત્રા એના સર-સંઘચાલક આધારિત જ વિકાસયાત્રા છે તો આપણે એ રીતે RSS ને સમજીએ.
ત્રીજા સર-સંઘચાલક શ્રી બાલાસાહેબ દેવરસ…
એમના નેતૃત્વમાં સંઘની સેવાકીય પ્રવૃતિઓએ વેગ પકડ્યો અને અનેક શહેરો, દેશો વગેરેમાં સંઘે સેવાકીય કાર્યો કર્યા.
રજ્જુ ભૈયા….
પ્રો. રાજેન્દ્ર સિંહ (29 જાન્યુઆરી 1922 – 14 જુલાઈ 2003), જેઓ લોકપ્રિય રીતે રજ્જુ ભૈયા તરીકે ઓળખાતા હતા, તેઓ રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)ના ચોથા સરસંઘચાલક હતા. તેઓ 1994 અને 2000 ની વચ્ચે સરસંઘચાલક હતા.
તેમણે અલ્હાબાદ યુનિવર્સિટીમાં ભૌતિકશાસ્ત્ર વિભાગના પ્રોફેસર અને વડા તરીકે કામ કર્યું હતું પરંતુ 1960ના દાયકાના મધ્યમાં આરએસએસને પોતાનું જીવન સમર્પિત કરવાનું છોડી દીધું હતું. જેમને સૌ રજ્જુ ભૈયા તરીકે સંઘમાં ઓળખતા.
મોહન ભાગવત….
મોહન ભાગવત હાલમાં રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘમાં ભારતમાં છઠ્ઠા અને વર્તમાન સરસંઘચાલક તરીકે સેવા આપી રહ્યા છે. માર્ચ 2009માં કેએસ સુદર્શનના અનુગામી તરીકે તેમની પસંદગી કરવામાં આવી હતી.
તેમની પાસે એક વિઝન અને કાર્યશૈલી છે. આયોજન અને એને સાકાર કરવામાં માહિર છે. દેશ વિદેશમાં સંઘની શાખાઓ અને તેના સંચાલકો સાથે તેમનું સીધું માર્ગદર્શન એક અલગ સ્તરે કામ કરી રહ્યું છે.
શાખા સંચાલન…
તાલુકા મથકે કે પ્રદેશ પ્રમાણે વહેચાયેલું શાખાઓ રજોના કાર્ય અને નક્કી થયેલા સમયે મળે છે. ખુલ્લાં મેદાનોમાં ભગવો ધ્વજ લહેરાવી અને દાવ, કદમતાલ, લાઠી દાવ, વગેરે જેવી સ્વરક્ષણની તાલીમ આપવામાં આવે છે અને રાષ્ટ્રભક્તિ જાગૃત થાય અને રાષ્ટ્ર માટે પ્રાણોની આહુતિ આપનારા લોકોને જાણે અને સન્માન કરે એના માટે સરસ કાર્ય થઈ રહ્યું છે. RSS Rastriya Swayamsevak Sangh Organization Activities History Leader
સંઘના સામયિકો…
અંગ્રેજીમાં “ઓર્ગેનાઇઝર” સાપ્તાહિક
“પાંચજન્ય” , “યુગ ધર્મ” (બંને હિન્દી), વિક્રમ (કન્નડ) આટલી ભાષાઓમાં અને આજે તો દરેક પ્રાંતમાં શાખાની અલગ અલગ પત્રિકાઓ છે. RSS Rastriya Swayamsevak Sangh Organization Activities History Leader
વિશ્વ હિન્દુ પરિષદ….
સંઘ હિંદુઓને સંગઠિત કરવામાં અને તેમનામાં શિસ્ત અને સામાજિક ચેતના જેવા સ્વસ્થ “સંસ્કારો” કેળવવામાં પોતે જ અસરકારક હતો, ત્યારે વિશ્વ હિન્દુ પરિષદની જરૂરિયાત સાઠના દાયકામાં અનુભવાવા લાગી, જે અગાઉની પ્રવૃત્તિઓના અમુક ગ્રે વિસ્તારોને વધારવા માટે. . ઉદાહરણ તરીકે, લગભગ 150 દેશોમાં રહેતા વિદેશી હિંદુઓને સંગઠિત કરવાની અને તેમના હિંદુ સંસ્કારો અને તેમના રોજિંદા જીવનમાં વિશ્વાસ જાળવી રાખવા માટે જરૂરી વ્યવસ્થા પૂરી પાડવાની જરૂર હતી. બધા સાધુ સંન્યાસીઓ અને રૂઢિવાદી મથાધિપતિઓને એક સામાન્ય મંચ પર લાવવાની પણ જરૂર હતી, જેથી તેમના સંયુક્ત પ્રભાવને સમગ્ર હિન્દુ સમાજના સામાન્ય ભલા માટે ચેનલાઈઝ કરી શકાય. જેઓ જાણતા-અજાણતા પરાયું ધર્મમાં ધર્માંતરિત થયા હતા અને હવે હિંદુ સમૂહમાં પાછા આવવા ઈચ્છે છે તેઓને પુનઃપ્રાપ્ત કરવાની પદ્ધતિની જરૂર હતી. VHPની સ્થાપના 1964માં આ જરૂરિયાતને પૂરી કરવા માટે કરવામાં આવી હતી.
રાષ્ટ્ર સેવિકા સમિતિ…
1936ની શરૂઆતમાં, વર્ધાની શ્રીમતી લક્ષ્મીબાઈ કેલકર (મૌસીજી) ડૉ. હેડગેવાર પર પ્રવર્તતી હતી કે જેમ પુરુષોને સંઘમાં તાલીમ આપવામાં આવી રહી છે, તેમ સ્ત્રીઓને પણ રાષ્ટ્રવાદ અને યોગ્ય સંસ્કારોની તાલીમ લેવાની જરૂર છે. ઘણા મહિનાઓની ચર્ચા પછી, ડૉ. હેડગેવારે અંતે મૌસીજીને તમામ પ્રકારની મદદ આપવાનું વચન આપ્યું, રાષ્ટ્ર સેવિકા સમિતિ, એક વિશિષ્ટ રીતે મહિલાઓનું સંગઠન, જેનું લક્ષ્ય સંઘ જેવું જ હતું, પરંતુ તેને સમાંતર ચલાવવા માટે કહેવામાં આવ્યું હતું. બાદમાં અને અલગ નામ, પ્રાર્થના અને સ્વતંત્ર માળખું સાથે.
શાખા…
જ્યારે એક મોટા શહેરના શાખા સંચાલકને પૂછવામાં આવ્યું ત્યારે તેમણે કહ્યું કે તમામ વ્યવસાયો અને નોકરીઓમાં જે સંગઠન સંઘ સાથે છે. સંઘની એ શાખા છે. આવી સંઘની પેટા 35 ઉપરાંત પેટા સંસ્થાઓ કાર્યરત છે. તેમણે ઉમેર્યું કે હું જોડાયો ત્યારે અત્યારે તો એથી પણ વિશેષ હશે.
– ડો. કેશવ બલીરામ હેડગેવારનું સુવાક્ય…
હિંદુ સંસ્કૃતિ એ હિંદુસ્તાનનો જીવન શ્વાસ છે. આથી સ્પષ્ટ છે કે હિન્દુસ્તાનની રક્ષા કરવી હોય તો પહેલા હિન્દુ સંસ્કૃતિને પોષવી જોઈએ. જો હિંદુ સંસ્કૃતિ હિંદુસ્તાનમાં જ નષ્ટ થઈ જાય અને હિંદુ સમાજનું અસ્તિત્વ બંધ થઈ જાય, તો હિંદુસ્તાન તરીકે રહેલ માત્ર ભૌગોલિક અસ્તિત્વનો ઉલ્લેખ કરવો ભાગ્યે જ યોગ્ય રહેશે. માત્ર ભૌગોલિક ગઠ્ઠો એક રાષ્ટ્ર નથી બનાવતા. સમગ્ર સમાજ એવી જાગ્રત અને સંગઠિત સ્થિતિમાં હોવો જોઈએ કે કોઈ આપણા સન્માનના મુદ્દાઓ પર ખરાબ નજર નાખવાની હિંમત ન કરે.
– ડો. કેશવ બલીરામ હેડગેવાર
RSS Rastriya Swayamsevak Sangh Organization Activities History Leader
આ માહિતી સંપાદિત કરવામાં ઉપયોગી સંદર્ભો…
– RSS A Vision In Action by H V Sheshadri
– શાખાના કેટલાંક કાર્યકરો. સંચાલકો જેમની પાસેથી ખૂટતી વિગતો લીધી..
‘ સહજ સાહિત્ય ‘ ટીમ ઉપરોક્ત સૌની આભારી છે…
વિશેષ નોંધ – RSS વિશે લખાયેલા આ લેખનો ઉદ્દેશ એમના વિશે જાણવાનો છે. અમારો કોઈ પાર્ટી કે પક્ષ સાથે કોઈ પક્ષપાત નથી. પણ RSS વિશે એક જિજ્ઞાસા થઈ અને જે જાણવા મળ્યું એ અહીં પ્રસ્તુત કર્યું છે કે એનો એક ઓવર વ્યુ પરિચય મળી રહે એટલા માટે.
અમારી વેબ સાઈટ પર વિશેષ વાંચન માટે….
ધર્મ
આભાર….
RSS Rastriya Swayamsevak Sangh Organization Activities History Leader
