Resham History of Silk saree in india world
Contents
SILK : રેશમ – ઈતિહાસથી અંત સુધી, શોધથી સાડી સુધી…
Resham History of Silk saree in india world
અહીં વાત કરવી છે રેશમની. ( Silk ) એક સમય હતો કે ઇન્ટરનેટ નહોતું, માર્કેટિંગનો કોઈ મોટો સ્રોત નહોતો, ટ્રાન્સપોર્ટના આધુનિક સાધનો નહોતા ત્યારે ભારત વિશ્વમાં રેશમ ઉત્પાદનમાં વિશ્વમાં પ્રખ્યાત હતું. રેશમ ( Silk ) ઉત્પાદન ઉપરાંત ભારતની રેશમ વણાટ ખૂબજ પ્રખ્યાત હતી. દેશદેશાવર લોકો રેશમનું કાપડ અને રેશમની સાડીઓ ખરીદવા માટે આવતા હતા. Silk sarees and clothes
એક સમય હતો કે ભારતમાં રેશમ ( Silk ) ઉદ્યોગ પડી ભાંગે એ માટે અંગ્રેજો રેશમના કારીગરોના હાથ કાપી નાખતા હતા. એક વાત તો એવી છે કે એવા કલાકારો હતા કે ભારતની રેશમની સાડી ( Silk saree ) બાકસના ખોખામાં આવી જતી હતી. પણ શું ખરેખર ભારતમાં રેશમની શોધ થઈ હતી?
આ લેખમાં આગળ જાણો કે રેશમ ( Silk ) સૌપ્રથમ કયા ને કેવા ચમત્કારથી શોધાયું? કઈ રીતે રેશમ ઉદ્યોગની શરૂઆત થઈ અને વિસ્તાર થયો? રેશમના કીડાનું જીવનચક્ર શું છે? શું છે રેશમનો ઇતિહાસ? ભારતમાં રેશમની કઈ સાડી ( Saree ) પ્રખ્યાત છે ને એ ક્યાં બને છે?
ભારતમાં સિલ્ક… ( Silk in India )
ભારતમાં સિલ્ક એ એક વૈભવી વસ્તુ છે. લગભગ 97% કાચા સિલ્કનું ઉત્પાદન ભારતના પાંચ રાજ્યો કર્ણાટક, આંધ્રપ્રદેશ, તમિલનાડુ, પશ્ચિમ બંગાળ અને જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં થાય છે.
પ્રાચીન સમયમાં આ રેશમ ઉત્પાદન માટે ગુજરાત, માલવા અને દક્ષિણ ભારતમાં આવેલાં હતાં. ( Silk products )
5000 થી વધુ પરિવારો હજુ પણ રેશમ વણાટમાં વ્યસ્ત છે. મોટાભાગે સાડીઓ માટે જ કામ કરે છે અને હજુ પણ વિવિંગ યુનિટમાં કામદારો દ્વારા હાથથી વણાય છે.
ભારતમાં સિલ્ક કેન્દ્રો…. ( Silk Centres In India )
મૈસુર, ઉત્તર બેંગ્લોર, તમિલનાડુ છે જ્યાં કોઈમ્બતુર, ઈરોડ અને ધર્મપુરી જિલ્લાઓમાં શેતૂરની ખેતી મોટા પાયે થાય છે. હૈદરાબાદ (આંધ્રપ્રદેશ) અને ગોબીચેટ્ટીપલયમ (તામિલનાડુ) એ રેશમ રીલીંગ એકમો ધરાવતા પ્રથમ સ્થાનો હતા.
ઉત્તરમાં – દિલ્હી, લાહોર, આગ્રા, ફતેહપુરસીકરી, વારાણસી, મૌ, આઝમગઢ અને મુર્શિદાબાદ બ્રોકેડ વણાટના મુખ્ય કેન્દ્રો હતા.
Resham History of Silk saree in india world
શું છે રેશમનો ઇતિહાસ? ( History Of Silk )
સિલ્ક એ માણસ માટે જાણીતા સૌથી જૂના કાપડમાંનું એક છે. રેશમનો ઈતિહાસ ચીનમાં 27મી સદી પૂર્વેનો શોધી શકાય છે જ્યાં રેશમનો ઉપયોગ ચાઈનીઝ પૂરતો મર્યાદિત હતો. ચાઇનીઝ કપડાં, લેખન માટે રેશમનો ઉપયોગ કરતા હતા અને તાંગ રાજવંશ દરમિયાન, તમે જે રેશમ પહેરો છો તેનો રંગ વ્યક્તિના સામાજિક દરજ્જાના વર્ગને દર્શાવે છે, એવી માન્યતા હતી.
રેશમ ( Silk ) સૌપ્રથમ કયા ને કેવા ચમત્કારથી શોધાયું?
પૂર્વે 27મી સદીમાં, ચિનમાં ( china Silk ) રેશમની શોધ એક ચમત્કાર હતો. મહારાણી લીઝુ એક દિવસ ચા પી રહી હતી ત્યારે એક રેશમના કીડાનું કોકૂન તેના કપમાં પડી ગયું. બહાર નીકળવાના પ્રયાસમાં, કોકનનો દોરો ખૂલવા લાગ્યો. તેથી મહારાણીએ દોરો વીણવાનું વિચાર્યું. સમ્રાટે તેની પત્નીને રેશમના કીડાના જીવનનો અભ્યાસ કરવા પ્રોત્સાહિત કર્યા અને તેથી રાણીએ રેશમના કીડા ઉછેરવાની કળા શીખી કે જેને રેશમ ઉછેર કહેવામાં આવે છે. રાણીના મંડળને પણ શીખવવામાં આવ્યું અને આ રીતે રેશમ ઉદ્યોગનું આગમન થયું.
રેશમના કીડાનું જીવન ચક્ર…. Life cycle of silkworm
માદા રેશમ ઇંડા મૂકે છે. લાર્વા કેટરપિલર અથવા રેશમના કીડા તરીકે પણ ઓળખાય છે તે ઇંડામાંથી બહાર નીકળે છે અને કદમાં વધે છે. જલદી કેટરપિલર પ્યુપા બનવા માટે તૈયાર થાય છે, તે પહેલા પોતાની જાતને પકડી રાખવા માટે જાળ વણાવે છે અને આઠ (8) ની આકૃતિના રૂપમાં તેનું માથું એક બાજુથી બીજી બાજુ ફેરવે છે.
આ હિલચાલ દરમિયાન કેટરપિલર પ્રોટીનમાંથી બનેલા ફાઇબરને સ્ત્રાવ કરે છે જે હવાના સંપર્કમાં આવવાથી સખત બને છે અને રેશમ બને છે. કેટરપિલર ટૂંક સમયમાં કોકૂન તરીકે ઓળખાતા રેશમના તંતુઓના આવરણથી પોતાને સંપૂર્ણપણે આવરી લે છે. શલભનો વધુ વિકાસ કોકનની અંદર ચાલુ રહે છે. રેશમના તંતુઓનો ઉપયોગ રેશમી કાપડ વણાટ માટે થાય છે.
સિલ્ક રૂટ… ( Silk Road )
ઘણા લાંબા સમય સુધી, ચીનીઓએ રેશમને બાકીના વિશ્વથી ગુપ્ત રાખ્યું. પૂર્વે પ્રથમ સહસ્ત્રાબ્દીના અંતિમ ભાગમાં જ સમગ્ર એશિયામાં સિલ્ક રોડ અથવા સિલ્ક રૂટ ખોલવામાં આવ્યા હતા, જે ભૂમધ્ય વિશ્વ તેમજ ઉત્તર આફ્રિકા અને યુરોપને જોડતા હતા. પહેલા ભારત અને જાપાન જેવા દેશોએ રેશમ ઉછેરનું વિજ્ઞાન શીખ્યા અને ટૂંક સમયમાં રેશમ ઉત્પાદનની પૂર્વીય ઈજારાશાહીમાં જોડાઈ ગયા.
રેશમનો ભારતમાં પ્રવેશ….
વેપારીઓએ મુખ્યત્વે સમરકંદ અને બુખારામાંથી ચીની રેશમી કાપડ ભારતમાં રજૂ કર્યું અને તેને રાજવીઓ અને કુલીન વર્ગમાં ખૂબ જ લોકપ્રિયતા મળી. શાહી પરિવારો અને મંદિરો દ્વારા મોંઘા કાપડની માંગને કારણે જામાવર તેમજ ભારતમાં બ્રોકેડ વણાટ કેન્દ્રો પવિત્ર શહેરો અને વેપાર કેન્દ્રોમાં વિકસિત થયા છે.
ભારતમાં સિલ્ક સાડીઓ…. ( Silk sarees in India)
Resham History of Silk saree in india world
કાંચીપુરમ… ( Kanchipuram)
કાંચીપુરમ સિલ્કની સાડીઓ તેની વણાટની પેટર્ન અને સિલ્કની ગુણવત્તાને કારણે અલગ પડે છે. સાડી પરના ઝરી વર્કને કારણે લાંબી અને ભારે હોય છે.
બનારસ… ( Banaras)
બનારસ હંમેશા રેશમ વણાટનું મોટું કાપડ કેન્દ્ર રહ્યું છે. બનારસના બ્રોકેડ અને ઝરી કાપડનો સૌથી પહેલો ઉલ્લેખ 19મી સદીમાં જોવા મળે છે. 1603 ના દુષ્કાળ દરમિયાન ગુજરાતમાંથી રેશમ વણકરોના સ્થળાંતર કરી અહીં વસ્યા અને રેશમ વણાટમાં જોડાયા.
આસામ… ( Assam)
આસામ સિલ્ક એ આસામમાં સ્વદેશી અને જંગલી સિલ્ક ઉત્પાદિત થાય છે જેના પ્રકારના નામ છે : ગોલ્ડન મુગા, સફેદ પેટ અને ગરમ એરી. આ રેશમ પર કાપડ બનાવવાનું કામ થાય છે.
રેશમ ( Silk ) એક મખમલી અહેસાસ….
આમ જુઓ તો રેશમ – Orignal Silk – હવે અંતના આરે છે. એને ખરીદનારા વર્ગ બહુ ઓછો થતો જાય છે. રેશમ મોંઘુ થતું જાય છે.
રેશમ ( Silk ) એક મખમલી અહેસાસ છે. રેશમ એક વૈભવી ઉન્માદ છે, રેશમ રોશન કરે છે તમારા વ્યક્તિત્વને. રેશમ એક કળા છે. એના પરથી કાપડ કે સાડી બનાવવી એ એક પ્રકારે સર્જન છે. જે હવે ઓછું થઈ રહ્યું છે.
Resham History of Silk saree in india world
Photo courtesy – Central Silk Board, Government Of India
