Art Gujarat hathshala hastkala gujarat handicrafts
Contents
Art ગુજરાતનું ગૌરવ હાથશાળ અને હસ્તકળા….
ગુજરાતમાં હસ્તકલા અને હાથશાળ કલા પ્રાચીન કાળથી પ્રચલિત છે. વિદેશી પ્રજા પણ આપણી આ કલાથી પ્રેરિત થઈ હતી. અને આજે પણ થઈ રહી છે. આપણી કલા સંસ્કૃતિ ભવ્યતિ ભવ્ય વારસો ધરાવે છે.
આપણી કલા સંકૃતિ વર્ષોથી સમૃદ્ધિના શિખરો સર કરી ગઈ છે. અને હજી પણ તે અવિરત શિખરો સર કરવાની છે. જેણે અન્ય દેશોની કલા સંસ્કૃતિને વિકસવા માટે પ્રેરણા પુરી પાડી છે. તેવી આપણી ભારત ભૂમિ વિશે અને તેની કલા સંસ્કૃતિ વિશે તો શું કહી શકાય? આ ભારત એક એવી વિભૂતિનો દેશ છે જેની કલા સંસ્કૃતિની પ્રશંસા શબ્દમાં વ્યક્ત થઈ ન શકે.
હસ્તકલા વિકાસ નિગમ લિમિટેડ…
ગુજરાતમાં હસ્તકલા અને હાથશાળની ઓળખ પ્રસ્થાપિત કરવા તેને ટકાવી રાખવા અને તેના વિકાસના મુખ્ય ઉદેશ સાથે ગુજરાત રાજ્ય હાથશાળ અને હસ્તકલા વિકાસ નિગમ લિમિટેડની સ્થાપના ગુજરાત સરકારના સાહસ તરીકે વર્ષ 1973માં કરવામાં આવી હતી.
ડિઝાઇન સાધનો…
આ નિગમની શરૂઆત થવાના કારણે ગુજરાત રાજ્યમાં હસ્તકલા અને હાથશાળ ઉત્પાદનનો વિકાસ શક્ય બન્યો છે. અને ઉત્પાદનમાં વધુ સારી ઉપયોગી ગુણવત્તા અને હસ્તકલાની પરંપરાગત ગુણવત્તામાં કોઈપણ પ્રકારનો ફેરફાર કર્યા વિના વર્તમાન પ્રણાલીને અનુરૂપ ડિઝાઇન સાધનો પુરા પાડવાની પ્રક્રિયા હાથ ધરવામાં આવે છે.
ગુજરાતના માત્ર શહેરી કે ગ્રામ્ય વિસ્તાર જ નહીં પણ અંતરીયાળ વિસ્તારના કારીગરોને પણ અવરી લેવામાં આવ્યા છે. તેમના ઉત્પાદને માત્ર દેશમાં જ નહિ દરિયાઈ વિસ્તારમાં પણ આટલી જ નામના પ્રાપ્ત કરી છે. જેનો પુરાવો પ્રાચીન ઇતિહાસનો જાજરમાન યુગ છે..
અજરખ…
કાપડની હેન્ડ બ્લોક પ્રિન્ટિંગ એ ગુજરાતની વર્ષો જૂની હસ્તકલા છે. અહીંના કારીગરો યાર્ડેજ પર જટિલ પેટર્નને હેન્ડપ્રિન્ટ કરવા માટે લાકડાના બ્લોકનો પ્રયોગ કરે છે. તેઓ આ કામ કરવામાં ખુબ જ મેઘાવીપણું ધરાવે છે. અજરખ પ્રિન્ટિંગ ટેક્નિકનો પ્રયોગ ‘ ધમડકા’ ગામમાં જ કરવામાં આવે છે. કચ્છ જિલ્લો રેઝીસ્ટ – પ્રિન્ટિંગ અને મોર્ડન ડાઈંગ લલિત કલાનું મુખ્ય કેન્દ્ર છે. કપડાંને વનસ્પતિ અને પ્રાકૃતિક રંગોથી રંગવામાં આવે છે. આ પ્રક્રિયા ખુબ જ લાંબી અને જટિલ હોય છે. ફેબ્રિકને લગભગ આઠથી દસ વખત ધોવાની પ્રક્રિયામાંથી પસાર કરવામાં આવે છે. અને ઇન્ડિગો વડે રંગવામાં આવે છે. અને ચુનાની પેસ્ટ દ્વારા પ્રક્રિયામાંથી પસાર કરવાંમાં આવે છે. ભૌમિતીક પ્રધાન તત્વની એક ટિકિટ છાપવામાં આવે છે. જેને 20 બ્લોકની જરૂર પડે છે, જેને પૂરો કરવામાં ત્રણ અઠવાડિયા જેટલો સમય લાગી જતો હોય છે. બારીક રેખાઓ અને જટિલ ડિઝાઇન તેની આગવી વિશેષતા છે.
ખત્રી સમૂહદાય અજરખ પ્રિન્ટેડ ફેબ્રિકના કારીગરો છે. અજરખ કાપડનો વ્યાપક ઉપયોગ થાય છે. તેનો ઉપયોગ’ મેઘવાલ ‘ સમૂહદાય દ્વારા પાઘડી તરીકે કરવામાં આવે છે.
બાંધણી…
બાંધણી શબ્દ મૂળ સંસ્કૃત ભાષાના ‘ બાંધવા ‘ પરથી પડ્યો છે. બાંધણી એ ટાઈ – ડાઇ ટેક્સટાઇલનો એક પ્રકાર છે. બાંધણીમાં વપરાતા મુખ્ય રંગો કુદરતી હોય છે. આ કાપડને બાંધી અને રંગવાનું હોવાથી તેનું કામ હસ્તગત કરવામાં આવે છે. આ કારણે બાંધણીમાં શ્રેષ્ઠ રંગો અને સંયોજનો શક્ય બને છે. ગુજરાતના કચ્છ વિસ્તારમાં વિવિધ રંગની બાંધણી બનાવવામાં આવે છે. આ બાંધણી શૈલીને કચ્છી બાંધણી તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
રોગાન….
રોગાન એ કાપડ પર પેન્ટિંગ કરવાની કલા છે. જેની બનાવટ ઘટ્ટ, ચલકતા રંગબેરંગી રંગોથી કરવામાં આવે છે. એરંડાના બીજના તેલમાંથી તેને બનાવવામાં આવે છે. કચ્છમાં ઉગાડવામાં આવતો સ્થાનિક પાક એરંડો છે. પેઇન્ટ કાળજીપૂર્વક મેંટીકસ અને મેટલ રોડનો ઉપયોગ કરીને ઓરાના તાપમાને છબીઓને એવી રીતે ટ્વિંસ્ટ કરવામાં આવે છે કે જે ક્યારેય કાપડના સંપર્કમાં આવતી નથી.
આગળ જતા કારીગર તેની ડિઝાઇનને ખાલી કાપડ પર ફેરવે છે, જેનાથી તેની મિરર છબી છાપવામાં આવે છે. ડિઝાઇન વધુ જટિલ બનતા, સમય જતા આ ક્રાફ્ટ વધુ સંગીન બન્યા અને હવે લગભગ તે એક ઉચ્ચસ્તરીય કલા છે.
કોપર બેલ્સ …
કચ્છના લુહારો દ્વારા લોખંડના નળાકારના ઉપયોગથી હાથ વડે ગુંબજ વાળા વિવિધ સ્વરૂપમાં ઘંટડીઓ બનાવવામાં આવે છે. બાદમાં તેને તાંબાથી મઢવામાં આવે છે. જયારે તેને વગાડવામાં આવે ત્યારે હાર્મોનિક રેઝોનેટીંગ અવાજો ઉત્પન્ન થાય છે. બેલ્સ એક સાથે વિવિધ આકાર અને કદમાં પ્રદર્શીત કરવામાં આવે છે.
સ્થાનિક ‘ખીરદ’ વૃક્ષમાંથી ખેંચાયેલા લાકડાના થાંભલા સાથે ઘંટડીનો આકાર અને કદ તે જે અવાજ આપે છે તે નિર્ધારિત કરે છે.
આમ આપણી સંસ્કૃતિ જોવા લાયક, જાણવા લાયક અને માણવા લાયક છે. આ સમૃદ્ધ વારસાનો આસ્વાદ્ય એક વાર અચૂક માણવો જોઈએ. જે ખુબ જ ગર્વિષ્ઠ છે.
Art Gujarat hathshala hastkala gujarat handicrafts
#Art #Gujarat #hathshala #hastkala #gujarat #handicrafts
અમારી સાથે જોડાવા માટે…. 👇👇👇
Facebook page..
https://www.facebook.com/sahajsahity/
Website
https://edumaterial.in/
YouTube
https://youtube.com/channel/UCR63B-voEm1lR52X6ZXGKIQ
